Ekspert z WAiNS PW współautorem raportu nt. dobrowolnych składek ZUS

Dr Tomasz Lasocki z Wydziału Administracji i Nauk Społecznych Politechniki Warszawskiej oraz dr Janina Petelczyc z Katedry Ubezpieczeń Społecznych Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie opracowali raport dotyczący samozatrudnienia. Raport pt. „Dobrowolne ubóstwo – o konsekwencjach dobrowolnego ZUS dla samozatrudnionych” przedstawia wyniki badań na temat sytuacji osób prowadzących działalność gospodarczą w Polsce. 

Raport został zamówiony przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Organ ten chciał uzyskać kompleksową analizę o charakterze naukowym, wykraczającą poza zwykłe sprawozdanie. Celem opracowania było zweryfikowanie, na ile zyskujący popularność pomysł dobrowolnego ZUS-u pasuje do polskiego systemu ubezpieczeń społecznych. 

Autorzy zwracają uwagę na problem niskich składek na ubezpieczenie społeczne, jakie płacą osoby samozatrudnione. Przeciętny samozatrudniony odprowadza od kilku lat składkę niższą niż najmniej zarabiający pracownik. Choć statystycznie sytuacja dochodowa właściciela firmy jest dwa razy lepsza niż sytuacja zatrudnionego, to płaci on dwa razy mniejsze składki niż przeciętny pracownik. W 2023 roku na 2,25 miliona osób prowadzących firmę, tylko co czwarty zgłaszał do ubezpieczenia - zatrudniał - kogoś innego. Raport pokazuje także, że jeśli „dobrowolny ZUS” zostałby wprowadzony, samozatrudnieni osiągaliby wyższe dochody niż pracownicy etatowi, jednak groziłoby im ubóstwo emerytalne, ponieważ wielu z nich nie uzyska gwarancji podniesienia emerytury do minimalnej wysokości. 

– Choć samozatrudnienie jest dla wielu osób szansą na większą niezależność finansową, to już przy obecnych rozwiązaniach będzie wiązało się z otrzymaniem minimalnej emerytury, a realizacja pomysłu „dobrowolnego ZUS” nie pozwoli wielu na uzyskania choćby tego minimum – tłumaczy dr Tomasz Lasocki. – Jak pokazują obliczenia Instytutu GRAPE, niemal wszystkie kobiety i 75 proc. mężczyzn, dzisiejszych 40-latków, będzie miało minimalne emerytury, jeżeli niczego nie zrobimy.  

Raport powstał dzięki połączeniu wiedzy prawniczej dr. Tomasza Lasockiego, który skupił się na analizie przepisów i rozwiązań prawnych, a także spojrzenia dr Janiny Petelczyc w zakresie nauk społecznych i ekonomicznych. Specjalistka zajęła się opracowaniem prognoz emerytalnych oraz porównaniem sytuacji za granicą. Autorom zależało, aby opracowanie mogło trafić zarówno do naukowców, jak i szerszego społeczeństwa – opierało się na metodzie badawczej i nie zawierało uogólnień, lecz koncentrowało się na najważniejszych kwestiach i prowadziło do niepodważalnych wniosków. 

Zespół obalił mit o wysokim zainteresowaniu dobrowolnym ZUS-em, pokazując, że można spodziewać się, że z takiej możliwości skorzysta raczej 0,7% samozatrudnionych, nie bliżej 50%, jak zakładano wcześniej. Badania ujawniają także, że choć Polska ma jeden z najwyższych odsetków samozatrudnionych w Unii Europejskiej, podobnie jak w innych państwach nie przekłada się to na większą innowacyjność gospodarki. Wnioski z raportu wywołały szeroką dyskusję wśród opinii publicznej i wpływają na debatę o przyszłości systemu ubezpieczeń społecznych w kraju. 20 lutego 2025 r. dokument był omawiany na posiedzeniu Komisji Polityki Społecznej i Rodziny w Sejmie RP.

– Nie tylko nie potrzebujemy dobrowolnego ZUS-u, ale również powinniśmy zmienić obecne przepisy – podkreśla dr Lasocki. – Preferencyjne rozwiązania powinny trafiać do firm dopiero wchodzących na rynek, które nie radzą sobie na początku, a nie również do tych, które prosperują dobrze i ulg nie potrzebują. 

Dyskusja na temat raportu w Sejmie RP to przykład wpływu nauki prowadzonej na Politechnice Warszawskiej na otoczenie społeczne – nie tylko w dziedzinie nauk inżynieryjno-technicznych. To również przykład, że badania pracowników Politechniki są istotne tak dla ogółu społeczeństwa, jak i dla najwyższych kręgów decyzyjnych. 

Pełna treść raportu.